Choć dokładna data powstania wsi Kobyłka nie jest znana, najstarsza zachowana wzmianka archiwalna pochodzi z 1415 roku, co czyni ją jedną z najstarszych osad w regionie. Początki Kobyłki sięgają jednak zapewne wcześniejszego okresu, o czym świadczy zapis z XIV wieku dotyczący istnienia już wówczas miejscowej parafii. W XVIII wieku wieś ta była związana z rodem Załuskich, a biskup Marcin Załuski odegrał kluczową rolę w jej rozwoju, sprowadzając tu zakon jezuitów i tworząc w Kobyłce ważny ośrodek misyjny, drukarniany oraz szkolny.

Jezuici osiedlili się w Kobyłce w 1755 roku, a rok później Marcin Załuski otworzył tu drukarnię, która służyła pomocą w pracach misyjnych zakonu. Drukowano tu książki i broszury o treści religijnej, rozpowszechniając je następnie wśród ludności okolicznych wsi i miasteczek. Działalność ta wpisywała się w szerszą działalność oświatową i kulturalną jezuitów, którzy w Kobyłce założyli też własną szkołę.

Początki Kobyłki i jej wielowiekowa historia

Kobyłka ma długą i fascynującą historię, sięgającą początków XIV wieku. Pierwotnie wieś nosiła nazwę Targowa Wola, a jej rozwój był ściśle związany z intensywną akcją kolonizacyjną w ramach Księstwa Mazowieckiego. Pierwsi osadnicy to głównie drwale, bartnicy, rybacy, myśliwi, kosiarze, smolarze i popielarze, którzy stopniowo karczowali lasy i zakładali swoje siedziby.

W XVI wieku Kobyłka była wsią rycerską należącą do rodu Mińskich, a w XVII wieku przeszła w ręce rodziny Opackich i Załuskich – potężnych rodów szlacheckich. Wiek XVIII był dla Kobyłki okresem szczególnie doniosłych wydarzeń, gdy stała się ona królewszczyzną i własnoścą ziemską kolejnych właścicieli.

Parafia w Kobyłce powstała prawdopodobnie już w drugiej połowie XIV wieku, a jej pierwszym patronem był św. Anna. Z czasem do głównego ołtarza dołączył ołtarz poświęcony św. Stanisławowi. Dochody plebana w 1530 roku wynosiły 15 kop groszy, a wikariusze mieli 7 kop groszy, co świadczy o zamożności i rozwoju miejscowości.

Biskup Marcin Załuski – fundator dzieł w Kobyłce

Bracia biskupi Załuscy: Marcin, Józef Andrzej i Andrzej Stanisław Kostka, mieli w latach 20. XVIII wieku wspólne plany utworzenia w Kobyłce ośrodka umysłowego i kulturalnego. Chociaż nie wszystkie zamierzenia udało się zrealizować, to orędownikiem ich wypełnienia pozostał biskup Marcin Załuski, który uczynił Kobyłkę swoim ulubionym miejscem pobytu.

Plany kulturalne biskupa Marcina Załuskiego dla Kobyłki były ambitne. Zaplanował on utworzenie w tej miejscowości ośrodka umysłowego, który miał stać się ważnym dziedzictwem kulturowym regionu. Choć nie wszystkie projekty udało się zrealizować, to Załuski pozostał głównym inicjatorem i fundatorem wielu kluczowych inwestycji w Kobyłce.

Marcin Załuski, syn wojewody rawskiego Aleksandra i łowczyni sandomierskiej Teresy Potkańskiej, został mianowany sufraganem płockim przez króla Augusta II. Konsekrowany na biskupa w Kościele św. Jana, Załuski planował przekształcić Kobyłkę w miasto o nazwie Załuszczyn, chcąc w ten sposób uhonorować swoje nazwisko. Zamierzał również ufundować tu wielki kościół z kalwarią i osadzić zakon jezuitów, by służyli miejscowej społeczności.

Budowa kościoła Świętej Trójcy i kalwarii

Kobyłka to jedna z najstarszych miejscowości na Mazowszu, której historia sięga XIV wieku. W 1740 roku biskup Marcin Załuski rozpoczął budowę nowego kościoła w Kobyłce, zastępując wcześniejszą drewnianą świątynię. Według projektu architekta Guido Antonio Longhi wzniesiono okazały kościół Świętej Trójcy, określany mianem „Perły baroku”. Uroczysta konsekracja tej pięknej barokowej świątyni odbyła się w 1741 roku.

Biskup Załuski planował również stworzenie w Kobyłce kalwarii – kompleksu religijnego, który miał naśladować drogę krzyżową Jezusa w Jerozolimie. Wytyczył więc szlak i zaczął budowę części stacji drogi krzyżowej, tworząc cenny element dziedzictwa sakralnego tej miejscowości.

Działania biskupa Załuskiego doprowadziły do rozkwitu Kobyłki w XVIII wieku, nadając jej nowy wymiar kulturalny i religijny. Dzięki bogatej architekturze barokowej kościoła i kalwarii, Kobyłka zyskała znaczące miejsce na mapie historycznej i kulturalnej Mazowsza.

Jezuici Kobyłka – misja zakonna i drukarnia

W 1753 roku biskup płocki zatwierdził przy kościele w Kobyłce misję jezuicką, znaną jako Misio Zalusciana. Już rok później, w 1754 roku, zakonnicy otrzymali przywilej papieski, który umożliwił im zarządzanie sprawami duchowymi i doczesnym życiem wiernych. Jezuici prowadzili intensywną działalność duszpasterską w diecezji płockiej, organizując m.in. popularne misje ludowe.

Kluczowym wydarzeniem dla funkcjonowania jezuitów w Kobyłce było uruchomienie w 1756 roku drukarni, którą założył biskup Marcin Załuski. Drukarnia ta stanowiła ważne zaplecze do wsparcia prac misyjnych prowadzonych przez zakonników. Zakonnicy wykorzystywali ją do publikacji materiałów religijnych, podejmując się zadań ewangelizacyjnych oraz edukacyjnych na terenie całej diecezji.

Działalność jezuitów w Kobyłce wpisywała się w szerszą strategię Kościoła katolickiego, który w XVIII wieku kładł duży nacisk na ożywienie życia religijnego wśród wiernych. Misja zakonna oraz drukarnia stanowiły ważne elementy tego planu, pozwalając na skuteczniejsze dotarcie do lokalnej społeczności z treściami o charakterze duszpasterskim i edukacyjnym.

Ośrodek rekolekcyjny i życie religijne

Kobyłka ma długą i ciekawą historię związaną z życiem religijnym. W 1766 roku biskup Marcin Załuski założył w tej miejscowości ośrodek rekolekcyjny, który miał służyć „wykwintnej i swawolnej Warszawie”. Wedle źródeł, ćwiczeniom duchowym w tym ośrodku oddawali się nawet królowie – August III i Stanisław August Poniatowski, a także wielu możnych ówczesnych czasów.

Życie religijne w Kobyłce kwitło również za sprawą obecności jezuitów, którzy osiedlili się tu w 1755 roku. Misja jezuicka, zwana „Misio Zalusciana”, została zatwierdzona w 1753 roku, a wraz z nią powstała prężnie działająca drukarnia. Kobyłka stała się więc ważnym ośrodkiem życia religijnego, przyciągającym licznych dostojników i pobożnych wiernych.

Bogata historia Kobyłki pokazuje, że to miejsce od wieków było związane z życiem religijnym. Zarówno działalność ośrodka rekolekcyjnego, jak i obecność jezuitów oraz liczne wizyty dostojników, świadczą o głębokiej pobożności i znaczeniu Kobyłki jako ważnego ośrodka życia religijnego w regionie.

Okres rozkwitu gospodarczego Kobyłki

Po kasacie zakonu jezuitów w 1773 roku, majątek misji przeszedł na własność Komisji Edukacji Narodowej. Następnie, Kobyłka została nadana przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego wojewodzie kaliskiemu Augustowi Sułkowskiemu. W 1778 roku, Sułkowski sprzedał część dóbr hrabiemu Aleksandrowi Unrugowi. Unrug założył w Kobyłce prężnie działającą manufakturę pasów kontuszowych, która rozwijała się prężnie aż do końca XVIII wieku, przyczyniając się do gospodarczego rozkwitu miasteczka.

Rozwój gospodarczy Kobyłki w tym okresie był nierozerwalnie związany z działalnością manufaktury pasów kontuszowych, założonej przez hrabiego Unruga. Produkowane w niej wyroby cieszyły się dużym powodzeniem wśród szlachty i arystokracji, napędzając lokalną koniunkturę i ożywienie gospodarcze. Przedsięwzięcie Unruga stało się kluczowym elementem gospodarczego rozwoju Kobyłki w czasach jej największego prosperity.

Udział Kobyłki w Insurekcji Kościuszkowskiej

Kobyłka zapisała się w ważnych wydarzeniach Insurekcji Kościuszkowskiej – zrywu przeciw zaborcom, który wybuchł w 1794 roku. Już w kwietniu tegoż roku, gdy wybuchło powstanie w Warszawie, mieszkańcy Kobyłki spontanicznie zaatakowali i zdobyli tabor kozacki, dołączając do walki o niepodległość. Kilka miesięcy później, 26 października 1794 r., pod Kobyłką rozegrała się jedna z największych bitew Powstania Kościuszkowskiego, pomiędzy oddziałami polskimi a rosyjskimi.

Starcie to jest znane jako bitwa pod Kobyłką i jest uznawane za przedostatnią wielką bitwę Insurekcji Kościuszkowskiej. Choć Polacy ostatecznie ponieśli klęskę, w tej krwawej bitwie wykazali się ogromną odwagą i determinacją w walce o wolność ojczyzny. Udział Kobyłki w tym zrywie niepodległościowym świadczy o silnym patriotyzmie i gotowości do poświęceń jej mieszkańców.

Zmagania Kobyłki z najeźdźcami w czasie Insurekcji Kościuszkowskiej do dziś są pamiętane i czczone przez Polaków jako symbol nieugiętej woli walki o suwerenność. Bitwa pod Kobyłką stała się ważnym elementem lokalnej historii, upamiętniającym odwagę i poświęcenie jej mieszkańców w obliczu zagrożenia utraty niepodległości.